Главная страница ساياھەتچى تور بېتىنىڭ مۇنبىرى Регистрация

Вход

Приветствую Вас Гость | RSS Пятница, 2024-03-29, 2:49 AM
[ Новые сообщения-yingi xewerler · Участники-ezalar · Правила форума · Поиск-izdesh · RSS ]
  • Страница 1 из 1
  • 1
Модератор форума: Sayahetchi  
Форум * Munber » Ezimetler - Персоны » Ataqliq uyghurlar » Séyit Nochi (Tarixiy dastan)
Séyit Nochi
SayahetchiДата: Понедельник, 2007-11-26, 11:25 PM | Сообщение # 1
Admin
Группа: Администраторы
Сообщений: 115
Статус: Offline
Séyit nochi
( Tarixiy dastan )
Qeshqer xelqning pighanliq köz yéshi bilen qoshulup aqqan tümen deryasi boyida ,
kozichi yar béshi qoynida Séyit isimlik bir ezimet barliqqa keldi . U shirningkidek keng kökriki,
yolwas tapinidek alqini bilen hemmini özige jelp qildi . Töt derwazining ichi we téshidiki
ghérip - ghurwa , yitim yésirlar uni özige ashina bildi. U onbesh yashqa barghanda
töshük derwazada bir nawaygha nimkar bolup kirdi .

Elgek bilen un tasqap,
Ötmekte ömür.
Etigendin kechkiche,
Eyleymiz xémir.
Xémir tawlap boluptu,
Bilekler tömür.
Séyit nochi girdisi dep,
Dangqim yéyildi.
Dastixan'gha derman bolup,
Maxtap yiyildi .
Bu girdini heryaqqa ,
Élipmu ketti .
Aldi aqsu, arqisi
Yeken'ge yetti .
Yitim -yésir baghrini u,
Makani etti .
Nechche yildin nimkar ishlesh
Tenni pishurdi .
Bileklerge derman bérip
Quwwet ashurdi .
Bozek qilsa beg - ghojamlar
Ajiz puqrani .
Qandaq chidap turalaydu
Séyit wijdani .
Agah berdi Séyit köp ret ,
Hökümran begke .
Nezerge héch ilmighanda
Qétildi sepke .

Elqisse, aylar ötti , yillar ötti. Séyit axun gélawxuychilargha qétilip Séyit ganggung dep ataldi . Qan shorighuch tiriktap baylar , parixor emeldarlarning közige mix bolup qadaldi . Séyit nochining ьstidin dadlap matitey * ning aldigha begzadilerning eriz -shikayiti yaghdi .
Emdi gepni Séyit nochining özidin anglang:

Qara sachim yelpünüp
Qashimgha chüshti.
Tümen sewda balalar
Bashimgha chüshti.
Boldi méning yölenchim
Gélawxuy hashim*
Chambashliqni ügetti u,
Jan - dost adashim.
Gélawxuygha jem bolduq,
Darin'gha qarshi.
Xiyanetchi, parixor
Zalimgha qarshi.
Belni baghlap yeng türüp,
Kötérduq ghowgha.
Meyli diduq bizni baghlap,
Assimu dargha .
Her qeyerde üm bolup ,
Bashliduq jidel,
El aghzida dangqimiz
Boluptu ghezel .
Qeshqirimde matitey
Yarliq chüshürdi.
Séyit nochini tutunglar dep,
Buyruq chüshürdi.
Yoqitildi gélawxuy
Zindanda hashim.
Zulum, külpet qaynimida,
Qéliptur bashim.
Qeshqirimde kün almaq,
Tes boldi, kettim.
Yawa qushtek aylinip,
Aqsugha yettim.
Qeshqerdinmu bek ghérip,
Ghurwane aqsu.
Xarapzarliq ochiqi,
Weyrane aqsu.
Rawabimni hemrah qilip,
Yettim kuchagha.
Alte chürik bir bolup
Aldi arigha.
Alte chürik arisida,
Shunche mushtlashtim.
Qara sheher derwazisini,
Peshwada achtim.

Emdi gepni qara sheherdin anglaymiz :
Elqisse, Séyit ganggung qarasheherning biqinidiki, chong köwrükning qéshidiki , deryaning éqinidiki xojuluq bonjaliqqa kélip rawabini aldi, zexmek urup tarigha shundaq lerzan chaldi, terep -tereptin kelgen ehli japakesh, musapir - hojawirlar uning qoligha qarap qaldi. Rawap awazi ularning yürikige bir ot saldi .
Bir chaghda Séyit nochi shundaq qarapla heywet bilen basturup kéliwatqan bir parche qara bulutni kördi . Séyit axun didiki: bu xudaning karamitimu ya ezrailning malamitimu? Yaki bir kasapetning alamitimu?... Séyit axun sepsélip qarighudek bolsa , kéliwatqini qara bulut emes, at tuyaqliridin kötürülgen topa - chang iken. Atliqlarning aldida kéliwatqini qarasheherge nami pur ketken bir zalimning balisi por baywetche dégen chüle - zang iken, uning exmeqliqi, pochiliqi pütün qara sheherge dang iken .
Puqralar didiki: hey Séyit nochi, Séyit ganggung! Aldingdiki atliq por baywetchidur, xumsiliqta ötüp ketken bir bechchidur, atarmen - chaparmenliri qiriq nechchidur, uning yölek - panahi chong, xelq aldida gunahi chong, özini shir sanaydu, nochiliqtin temeyi chong. Uning özi ötüp ketken mutihem lalma, uning özi bilen éliship qalma, bel tutushup chéliship salma, bel tutushsang des kötür, yanpishinggha alma !
Séyit nochi shundaq qarighudek bolsa, por baywetchining bir qolida tizgin, bir qolida qamcha, keynide on nechche chérik ghalcha, ghalchilar qolida neyze, kaltek, arghamcha.
Por baywetche Séyit axun'gha qarap diweylep, öz- öziche körenglep, nime deydu qéni, qamchisini tenglep:

Qeyerliksen, neliksen?
Atingni sözle.
Rawap - zexmek qolungda,
Zatingni sözle.
Ayaghimgha bash qoyup,
Dadingni sözle .
Qeyerliksen, qelender,
Diwanimusen?
Ya béshinggha kün chüshken,
Sersanimusen?
We ya dechen derdide,
Awarimusen?
Yaki oghri - bulangchi,
Qaraqchimusen?
Qandaq gherezde kelding,
Halingni sözle .

Séyit axun bu haqaretni anglap derghezep bolup, ornidin des turup, kélishken qapqara burutini bir tolghap qoyup, nimedep jawap bériptu denglar!

Ezizane qeshqerning __
Sépil téshidin.
Shérin sherbet süyi bar,
Tümen qéshidin.
Xumdanchilar melisi __
Kozichi yar béshidin
Chiqqan Séyit isimlik __
Péqir yigitmen.
Kichikige kichikmen,
Chongigha chongmen.
Pishshiqigha pishshiqmen,
Tongigha tongmen.
Teturige teturmen,
Ongigha ongmen.
Miskinlerning mungdishi,
Amraq yigitmen .
Aldashnimu uqmaymen.
Remmal emesmen.
Ya qelender - diwane,
Abdal emesmen.
Xeqni urup - soqmaymen,
Ambal emesmen.
Yaminidin qorqmaymen,
Chebdes yigitmen.
Nege barsam hemrayim,
Méning rawabim .
Chalsam sazim, madarim,
Qilsam tawabim.
Bilmek bolsam shu sanga,
Sözu jawabim.
Ezizane qeshqerdin,
Chiqqan Séyitmen.

Por baywetche didiki: ey yurt - makani yoq haramzade, men bolsam arzuluq begzade, kiyim serpayilirim azade, bext - dölette manga herqandaq shahzade, men bolsam qarasheherde atalghan ganggungmen, namu shöhrette rustimi dastanidin chongmen. Qéni küch sinishayli, bir qepes élishayli. Ganggung bolsang meydan'gha chüsh, chélishayli .
Séyit nochi didiki: sendin qorqunch, dishwarim yoq. Sanga atar peshwarim yoq. Bir pes aram alghili qoy, ikki pede chalghili qoy.
Por baywetche didiki: purap baqsang mushtumni, yoqitisen hushungni, bir musht bilen sésitay jigiringni - göshungni, bash ustungge qonduray, ejel matem qushungni !
Por baywetche shu sözlerdin kéyin Séyit nochigha shundaq bir musht atti. Mushti qangqip kétip özi éghinap bir azgalda yatti, zey -patqaqqa patti. Shu izagha chidalmighan por baywetche Séyit ganggunggha shundaq bir peshwa atqanidi, baywetchining putliri séqirap ketti, kallisi péqirap ketti , özi bilen özi way putum ! >> dep chirqirap ketti, üni boghulup xirqirap ketti . Yiqilghan chélishqa toymaptu, towa qilsa köngli qoymaptu dégendek , por baywetche pütün küchini kallisigha yighip Séyit nochining meydisige shundaq ustiki, baywetchining bash- közi zingildap ketti, qulaqliri wingildap ketti, péshanisi hürreklep sésiq tuxumdek lighirlap ketti. Baywetchining béshi doqidin ötüp soqigha aylinip ketti. Xelqi alem aldida yüzi tökülgen, qeddi pükülgen , yürek chéki sökülgen por baywetchining jéni boghuzigha qaplashti, Séyit ganggungning yaqisigha kanidek chaplashti. Hey séhirgey gaday! özüngge sure epsunni uriwapsen, adem siyaqigha kiriwapsen . Yür yamulgha, men shu yerde siringni achay, bash- közüngge edep dorisi chachay!...

Séyit nochi didiki : mertem - mertem üch mertem idi. Buni uqmaysen. üch nöwetni sanga bersem özüngni sorimaysen, asta disem bek deysen, dapqa chüshken mayaqtek sekreysen, körüp baq méning karamitimni !
Séyit nochi por baywetchining yaqisidin tutupla shundaq bir kötüriwidi, u yiltizi yoq sésiq kötektek, pashnisi yoq eski ötüktek yulunup chiqti. Séyit nochi uni bir qoli bilen shundaq aylandurwidi, eyyuhennas! chaqpilekmu undaq aylanmas, pir - pir - pir ...!!! Séyit nochi uni qara sheher deryasigha shundaq étiwidi, por baywetche xuddi dashqa chüshken mashtek, taghdin chüshken tashtek, közdin aqqan yashtek, tuz qoynighan ashtek, qilich ügen bashtek, deryaning qaq ottursigha chüshti .
Emdi gepni qarasheher amballiridin anglaymiz: chérikler por baywetchini deryadin süzüwélishti , özlirinimu azraq tüzüwélishti . Diyishtilerki: Séyit nochi tolimu qaram iken, uning xususida bölekche oylash haram iken, küch turqida köngli aram iken, kembeghel puqralar uninggha ram iken, uning bilen élishsaq bizge xowluq bolmas , chirayliqche sowgha - salam tartuq qilip, bezisini artuq qilip uzitip qoyup, u ketkendin kéyin bu ziyanni puqralargha chéchip birni on qilip ündürwalsaq
Bu yaman niyetlik gherezdin Séyit axun tamamen bixewer idi. Etisi ular qarasheher étidin birni uninggha yolluq tutup: hey Séyit nochi, Séyit ganggung! Balilar séni renjitip qoyghan bolsa biz namaqul, sepiringdin yanmisang, shehirimizde uzaq turup qalmisang diyishti.
Séyit axun bolidu dep jawap bérip, yaru dostliri bilen xoshliship atqa bir qamcha saldi, iliogha qarap yol aldi:


Ilixogha barmanglar,
Yoli xeterdur.
Zimistan qish neshtiri
Jandin ötedur.
Musapirlar dertmenler
Yolda yatadur .
Öz yurtini yad étip,
Ghemge patadur.
Ilxogha men bérip,
Qaldim balagha.
Yaghaq yüzlük chérikler
Aldi aragha.
Altisining sundurup
Uttur chishini.
Peshwa bilen mush bilen
Yardim béshini.
Ili derya boyida
Chaldim rawapni .
Jalas ettim qul _ yitimni,
Taptim sawapni .
Qul _ yitimning yatqan yéri
Pitliq awaxta .
Qul- yitimgha ash bérerken
Sunuq tawaqta .
Awaxtini ay yoruqi ,
Aydingda chaqtim .
Qosh qolumni qéyiq qilip
Deryada aqtim .
Yigirme alte yashimda ,
Künler chüshti bashimgha .
Erzimni bayan eyley ,
Yaru dost qayashimgha .
Ezizane Qeshqerde
Tughulup ösken boyum bar .
Sheher körüp yurt körmek ,
Ichke tolghan oyum bar .
Shemusheni aylinip
Üchturpan'gha képqaldim .
Qolgha élip rawapni ,
Her pedige chépqaldim...
Uchturpanliq kцnglige
Séyit axun yéqip qaldi .
Yaqa yurtluq bolsammu
Sözlirim éqip qaldi .
Yetti bolung pushqaqqa
Yéyiliptu atiqim .
Yol_ yol iken her yaqta ,
El -yurt boldi yatiqim .
Xalayiqlar der idi :
Séyit nochi kelgüsi .
Uning qedimi yetmiki ,
Yaxshiliqning belgisi...
Naehliler shu kemde ,
Ichi adap halimgha .
Töhmet toqup ustumdin ,
Eriz qiptu darin'gha :
Séyit yurtni azdurdi ,
Oghrilarni jem qilip .
Sizge ora qazdurdi ,
Bu yurtqa bala térip .
Uni yoqiting derhal ,
Tuxumi qurup ketsun .
U yalangtosh ghowghachi ,
Yer yutup chirip ketsun...
Yalpaq burun doteyning ,
Renggiroyi onguptu .
Séyit toghurluq xiyali ,
Her kochigha méngiptu .

Hemmige ayan bolghayki, uchturpanning ambili ma shawwu eslide qeshqerning dotiyi bolup, gélawxuychilarni yoqitishta dangq chiqarghan chong jallat idi. Shu chaghdin bashlap Séyit nochini tonuytti. Biraq qeshqerdiki chéghida Séyit nochini yoqitish meqsitige yételmigenidi. Ganggungning tuyuqsiz bu yerge kélip qalghanliqi uni nahayiti heyran qaldurdi. Lékin, u uchturpanda Séyit nochini jayliwétishke mumkin emesligini biletti. Bularni oylap yetken bu hiliger yéngi xizmet arqiliq xanning iltipatigha érishmek xiyalida Séyit nochini ujuqturiwétish koyigha chüshüp, kona hünürini ishqa saldi :

Hey nochi Séyit ganggung ,
Uchturpan'gha xush kepsen .
Men körüp didaringni ,
Boldum tolimu xursen .
Teng kechken emesmiduq ,
Tümen derya boyini .
Teng ichken emesmiduq ,
Uning sherbet süyini .
Teng anglap emesmiduq ,
Héyit - ayem küyini .
Bille körüp kelgen biz ,
Eziz qeshqer baghrini .
Héyit - ayemde teng anglap ,
Kaney, sunay, naghrini .
Qeshqerlikni körgende
Ten'ge sighmay kétimen .
Dastixan sélip aldigha ,
Izzet - ékram étimen .
Hey nochi Séyit ganggung ,
Yürseng , ordigha barsang .
Ustixining chüshüp qalsa ,
Bu yurtta turup qalsang .
Maqul Séyit nochi ,
Ordida turup qaptu .
Puwlep yel bérish , maxtash ,
Jayigha bérip qaptu .
Aq tengge bilen chokan ,
Künmukün kélip qaptu .
Yalpaq burun ma darn ,
Her yangza külüp qaptu .
Ay, yillar ötüp mezgil ,
Bir yerge bérip qaptu .
Shundaq bir kün ichide ,
Séyit nochi chüshide ,
Anisini körüp qaptu .
Qeshqerge kéteyin dep ,
Miskin ana qéshigha ,
Pat bérip yéteyin dep ,
Qérighan chéghi yénida ,
Xizmet qilip öteyin dep .
Öz qolidin éshini ,
Bir qoshuq icheyin dep .
Mana shundaq oylaptu ,
Öy boyini boylaptu.
Darén aldigha kirip ,
Ijazetmu soraptu .

Elqiise, Séyit nochi shu küni tang étish bilen ma darénning aldigha kirip keldi we erzini bayan qildi:

Qoy izder qozasini ,
Qozimu anasini .
Hawadiki qushlarmu ,
Séghinar uwasini .
Séghindim yürek - dildin ,
Anam méhribanimni .
Séghindim __ éti memet ,
Ukamni __ ghemguzarimni .
Tümen derya süyidin ,
Toyghiche yutay deymen .
Ghemguzarim anamning ,
Aldida ötey deymen .
Yar béshida olturup ,
Rawabim chalay deymen .
Ghérip - ghurwa yarenning
Könglini alay deymen .
Qeshqerge baray deymen ,
Méhrige qanay deymen .
Ma darén ijazet ber ,
Yolgha atlinay deymen .
Ma darén shundaq jawap berdi:
Ijazet bérey disem ,
Men sanga chidalmaymen .
Bashtila dimepmidim ,
Sendin ayrilalmaymen .
Ijazet bérey , ganggung ,
Charem yoq bölek yangza .
Yolluqum bérey yachen ,
Téxi bir chilim ghangza .
Yalghuz anigha sendek ,
Jan köyer oghul lazim .
Aldigha bérip derhal ,
Anga eyligin tezim .
Qeshqerdiki titeyge
Xet yézip bérey eket .
Jetni körse ma titey ,
Deydu sanga köp rehmet .
Sen özüng Séyit ganggung ,
Qilding bizge köp xizmet .
Ejring qedrige layiq ,
Menmu bildürey izzet .
Bu xétimni apirip ,
Ber titeyning özige .
Séni bashliq qip qoyar ,
Töt derwazining birige ,
Bashliq bolup shunda sen ,
Oynap - külüp ötersen .
Ganggung naminggha layiq ,
Muradinggha yétersen .
Bu yurttin kéter boldung ,
Ichimge sélip otni .
Ete yolgha chiq ganggung ,
Teyyarlap qoyay xetni .

Elqisse , ma darén uxlimay xétini yazdi , ganggungning hayat yoligha ejel xendiki qazdi . Etisi séyit nochi bu xetni élip , qoynigha qatlap sélip , darén aldidin chiqip japakesh puqralargha toymay béqip , yüriki shamdek éqip shundaq didi :

Xosh burader , yarenler ,
Bille oynap ötkenler .
Özremni éytip qalay ,
Qeshqerge kétip qalay .
Daghi perzeit anamning ,
Qan qérindash ukamning ,
Méhrige qéniwalay .
Qilghan bnglsam menmenlik ,
Ötken bolsa sewenlik ,
Kechürünglar , yurtdashlar ,
Xeyr - xosh , qérindashlar .

Elqisse , Séyit nochi yar - buraderliri bilen xoshliship qeshqerge qarap yol aldi . Uchturpandin uzap ketkende , maralbishining tumshuqigha yetkende nochining éti shorluq yerge patti . Séyit nochi attin chüshüp kötürüp tartti . Tuz aritqan éshikini heydep patqaqtin aman chiqqan bir tuzchi boway bu halni körüp heyran qaldi . Séyit nochigha yardemliship atni tartiwaldi . Tuzchi boway éyttiki :

Oghlum séning chiraying ,
Zepmu illiq köründi .
Éting pétip shorluqqa ,
Jewiptin xeter bilindi .
Sepiringdin bir guman ,
Ayan boldi könglümge .
Menzilingge yetküche ,
Agah bolghin özüngge .
Éyitqin nime qismet bar ?
Sepiringde , ishingda ,
Ötken qandaq xislet bar ?
Séning miskin béshingda .

Elqisse , séyit nochi tuzchi bowaygha sergüzeshtilirini hikaye qilip berdi . Ma darénning xétini qoynidin élip potisigha mehkem tügdi .
Tuzchi boway éyttiki :
__ Hey oghlum , ushbu xetni yéningda saqlap yürdüngmu ? Xetni échip oqup kördüngmu ? Bu zamanning amballirida insap qalmidi . Nadanliq qilip , tewekkul kemiride bélingni baghlima , darénning xétini sel chaghlima , palaket basmisun séni , xetni échip oqup baqayli qéni .

Séyit nochi éyttiki :
Amanetke xiyanet ,
Namerd ishidur .
Palaketning amriqi ,
Qorqqaq kishidur .
Hayatimda namertlik
Qilghan emesmen .
Janni altun _ kümüshke ,
Satqan emesmen .
Kelse ejel nawada ,
Janni aladur .
Sular éqip astida ,
Tashlar qaladur .
Qeshqirimda yaren köp ,
Yalghuz emesmen .
Kimki qilsa yamanliq ,
Adem dimesmen .

Tuzchi boway éyttiki :
Xeyr , oghlum ,
sanga aqyol bolsun ,
xewp - xeter sendin yiraq tursun .
Düshmining qan qusup ölsun ,
dostliring shad - xoram külsun .

Elqisse , séyit nochi tuzchi boway bilen xeyrliship étigha yene mindi , algha qarap yol yürdi . Yolni köp bésip , körgenla yerde kishiler qazan ésip , axir demde qeshqerge yétip bardi . Qan - yash aqar tümen deryasi bilen közichi yar béshini kördi .

Séyit nochi digen ganggung ,
Döngning üstige chiqsa .
Ana méhrining shami ,
Baghrida érip aqsa .
Her yaqtin xarap yurti ,
Hesret otini yaqsa .
Tümen tolghudek qan - yash ,
Turmay tamchilap aqsa .
Yash quyghan közler birle ,
Toymay her taman baqsa ,
Ishikke kélip qaqsa ,
Ishik taqilip qaptu ,
Chiraghmu öchüp qaptu .
Anisi ghérip mezlum ,
Ah . . . Chékip yétip qaptu ,
Ghemlerge pétip qaptu ,
Uxlapmu qétip qaptu .
Jan ana ... Jénim ana ...
Deptu sözini bashlap .
Anglitalmay ögzige ,
Qoshlap chalmini tashlap .
Yene tekrar towlaptu ,
Botilaqtek bozlaptu .
Jarahetlik baghrini ,
Hesretliri tuzlaptu ,
Towlashliri tézleptu .
Axir anglap anisi ,
Yaiduruptu chiraghni .
Oylap yéqin - yiraqni ,
Ichini xiyal oraptu ,
Kimlikini soraptu .
<< جان ئانا ، جېنىم ئانا >>
Dégen bir sada keldi .
Ishikni ach , jan ana ,
Musapir balang keldi .>>
Shu söz bilen anisi ,
Ishikke oqtek étilip ,
Sözge qan - yash qétilip .
Boynigha gire sélip ,
Harmang , balikam Deptu .
Yirtiq destixan échilip ,
Güle qaqlar chéchilip ,
Hijirda chay ichilip ,
Öyge adem toluptu ,
Tünmu tamam boluptu .
Etisi tang atqanda ,
Mezin ezan éytqanda ,
Séyit nochi jamede
Jamaetni körüptu .
Yighlaptu hem külüptu .
Öyge qaytip kéliptu ,
Égilip salam bériptu .
Peste turup qol baghlap ,
Chapan kiyip bel baghlap ,
Anisigha xush qarap ,
Shundaq bir söz qiliptu .
Men yamulgha kireymen ,
Ma titeyni köreymen .
Aldi bilen uninggha ,
Hörmet salam béreymen .
Songre amanet xetni ,
Öz qoligha béreymen .
Shundaq dep séyit axun ,
Ijazetnimu aptu .
Xudagha amanet dep ,
Ana ishikte qaptu .
Xetni oqup ma titey ,
Bashni asta chayqaptu .
Yumshaq külkidin nochi ,
Her ehwalni bayqaptu .
Shunda tuzchi bowayni ,
Derru yadigha aptu .
Shu oy , shu xiyal birle ,
Titeyge qarap qaptu .
Sungre sözlep ma titey ,
Üch künlük sürük deptu .
Üch kéyin yamulgha
Sen özengla kel deptu .
Biz kéngeshni püttürsek ,
Pishanengge yézilghan
Karametni kör deptu .
Üchinchi kün séyit axun ,
Ajayip chüsh körüptu .
Chüshide téxi shunche ,
Nurghunla ish körüptu :
Chong yolda kétip bérip ,
Qara étini körüptu ,
Oyghinip u oylaptu ,
Bash - ayaghdin oyini .
Derhal bérip hammamgha ,
Sugha saptu boyini .
Anisigha söz qoshup ,
Deptu : sendin soraymen .
Bügün ulugh jume kün ,
Apaq ghojamgha chiqip ,
Namaz oqup kireymen .
Ana bérip ijazet ,
Ishik tüwide qaptu .
Dua birle séyit axun ,
Hezret yaqqa yol aptu ...
Anglinatti her yaqtin ,
Dert - elem , pighan zari ,
Tashwaydek rawapchining ,
Üzülgen yürek tari .
Üjmilik bagh etrapi ,
Ayliniptu mazargha .
Yalingach ten , yoqsullar ,
Chiqalmaptu bazargha
Arilap séyit nochi ,
Kördi elning halini ,
Bulap alghan ach közler ,
Yurtning bar - yoq malini .
Közi chüshti her yerde ,
Yaxshi bilen yaman'gha .
Yürikide ot yandi ,
Lenet oqup zaman'gha .
Hemme yurtta xar puqra .
Dert elemge yar puqra .
Qan yighlaydu hesrette ,
Burda nan'gha zar puqra .
Ah ... Xudaya , alemni ,
Özüng alghan hцddengge .
Rehim - shepqet qilsangchu ,
Bizdek miskin bendengge .
Alimingni keng qilip ,
Zamanengni tar qipsen .
Adimingni elemlep ,
It - éshektek xar qipsen .
Shapaet qil qeshqerge ,
Shepqitingni yaghquzghin .
Qan'gha toymas zalimni ,
Özüng zawal tapquzghin .
Séyit nochi her yerde ,
Yirtiq chapan, ton kördi .
Tonni boylap tökülgen ,
Lexte - lexte xun kördi .
Yürek baghri örtinip ,
Kawap bolup yanatti .
Samawarda olturup ,
Ich qarnini toldurup ,
El - yurt bilen mungdiship ,
Didarigha qanatti .
Samawarning chörisi ,
Adem bilen liq tolghan .
Ulugh - ushshaq qeshqerlik ,
Etrapigha jem bolghan .
Chiqip keptu bir chaghda ,
Bir top chérik at bilen .
Yarliq élip yamuldin ,
Titey yazghan xet bilen ,
Chérik salam bériptu ,
Qatarliship turuptu .
Séyit uqup ehwalni ,
Derhal yolgha yürüptu .
Dost - yarenler egiship ,
Tolisi gep tegiship ,
Yürgende téz yürüptu .
Köp xiyallar sürüptu .
Tьnde kцrgen chьshini ,
Yol tosqan qara itni ,
Qanche tekrar körüptu .
Sheherge yéqin kelgende ,
Qarigha * su bergende ,
Kusuldiship chérikler ,
Söshleshkenni körgende ,
Nime gep dep? Dep soraptu ,
Jawabini tingshaptu .
Baghlap ekir dégenni ,
Chériklerdin anglaptu ,
Anglaptu - de derhalla ,
Öz - özini onglaptu .
Belni mehkem baghlaptu .
Baghlanglar dep qolini ,
Arqisigha jughlaptu .
U özini yolwastek ,
Goya shirdek chaghlaptu,
Chérik dégen titriship ,
Chiwin oxshash chirmiship ,
Séyit axunni baghlaptu .
Andin bir söz anglaptu :
Hich gunah yoq silerde ,
Xanning wajip yarliqi ,
Yurt jamaet xosh emdi .
Riza bolune qeshqerlik
Ulugh ushshaq barliqi .
Yurt shu sözni anglaptu ,
Yürek baghrin daghlaptu .
Kökrek kérip Séyit axun ,
Algha mangghan chaghlarda
Hemme hür - hür yighlaptu .

-
Emdi gepni qeshqerning darénliridin anglaymiz :
U puqralar bilen didar körüshüp bolghuche yoq qiliwetmisek bizge amanliq bolmas , shunga derhal seksen chérik hazir bolsun, Séyit nochini tutushqa yursun , Séyit nochi gundixanigha keltürülsun . Séyit nochini ashundaq keltürüshti. Séyit nochi ma titeyni kцrmek telipini berdi. Titey qobul kördi. Séyit nochi shundaq deptu:

Kézip deshti bayawan ,
Ashtim tagh - dawan .
Nege barsam puqraning ,
Hali bek yaman .
Renggi sulghun, zepiran,
Baghri lexte qan .
Ichkini ogha , zeher ,
Chekkini pighan .
Uchturpanda matitey ,
Yézip berdi xet .
Sizge tilep amanliq ,
Bext - paraghet .
Ma doteyning xétini ,
Mendin aldingiz ,
Emdi nichün bilmidim ,
Aynip qaldingiz ?

Elqisse , ma titey muüemmberlik bilen Séyit gangngunggha qarap qaldi, xupsenlik bilen hichnimini uqmas kishi boliwélip öz yéghida özini qorushqa purset tapti, hili mikirlik niqabini yüzige tartti:

Hey nochi Séyit gangngung ,
Özüngning ölüm namengni,
Sen özüng élip kepsen ,
Méning bu yürikimge ,
Nadamet sélip kepsen .
Xet bilen méning bilseng ,
Köksümge pichaq patti .
Qandaq qilimiz , gangngung ,
Ejepmu béshim qatti .
Men sanga idim amraq ,
Öltürey séni qandaq ?
Öltürmey disem nochi ,
Xanning yarlighi shundaq .
Ey ambal __ dédi gangngung,
Tenglikte turup qalma .
Xanning aldida asi ,
Gunahkar bolup qalma .
Chériklerge éyit derhal .
Miltiqigha oq salsun .
Moytungzigha épchiqip ,
Hayalsiz jénim alsun ,
Ezizane qeshqerlik,
Méni bir körüp qalsun!...
Jallatlar kélip shu dem ,
Boynigha taqaq saldi .
Putigha sélip ishkel ,
Zindan baghrigha aldi .
On töt kün ötüp keti ,
Taqiti tügep ketti .
Mert yigit Séyit gangngung ,
Sözini bayan etti ,
Didi u: chidamim yoq ,
Ya bölek temeyim yoq ,
Öltürseng bügün öltür ,
Jüme kün kélip yetti .
. . . . . .
Jem bolushti amballar ,
Yengüshliship tamballar .
Dachey harwuni qosh dep
Yarliq qildi derhalla .
Töt atliq yoghan harwa ,
Teyyar boldi tex boldi .
Séyit nochini atmaqqa ,
Élip mangar wax boldi .
At harwini qatqanda ,
Toqquz pay po atqanda ,
Töt derwazigha yüzdin
Töt yüz chérik patqanda ,
Yorghiliship heryan'gha ,
Tépirliship yatqanda ,
Teshwish tolghan bashliri ,
Qara tashtek qatqanda ,
Séyit nochini ching baghlap ,
Orda aldigha ép keldi .
U harwida tik toxtap ,
Shundaq sözni dep keldi :
Xosh, aman bol qeshqerlik ,
Janjigerler __ tuqqanlar .
Bügün jüme qulaq sal ,
Söz qedrini uqqanlar .
Jamaet jem bolupsiz ,
Méningdin bolung razi .
Mehsherde körüshkeymiz ,
Bolghinida xuda qazi .
Gunahsiz öler boldum ,
Nadanliq balasidin .
Kimler qutulup qalghan ,
Zalimning jazasidin !
Ey qeshqerlik , qeshqerlik ,
Méni untup qalmanglar .
Mendek bolmay disenglar ,
Hergiz nadan bolmanglar .
Nadanliq élip ketti ,
Yigitlikte bashimni .
Méningdek élip ketken ,
Hashimdek adashimni .
Jetni bilmigen adem ,
Béshida kézer matem .
Xet bilmes nadanlargha ,
Qarangghu iken alem .
Oqunglar özünglarmu ,
Telim alsun yash balla .
Qelbinglarda qép qalsun
Qisasinglar __ entinglar!
. . . . . .
Memetxan inim qaldi ,
Jan anam uni baqsun .
Meyli atsa zalimalar ,
Qeshqerge qénim aqsun .
Qebremni körüp xelqim ,
Ibret alghusi mendin .
Qan qerzim qisasimgha ,
Ümid kütimen sendin .
Razi bolghin qeshqerlik,
El - yurtdashlar xosh emdi .
Bille oynap teng ösken
Yaru dostlar xosh emdi !
. . . . . .
Xalayiq nida eylep ,
Yashni toldurup közge .
Mung _ zari nawa eylep ,
Chüshti nalilik sözge :
Kaj pelekning qismiti ,
Bu künni saptu sizge .
Kün almaq bu qeshqerde ,
Bolmamadu rawa bizge ? ! . . .
Birni oq bilen atsa ,
Onni jadugha bassa ,
Yüzni dargha assa ,
Minglap gundida yatsa ,
Adem béshini toghrap ,
Taghning téshigha qatsa ,
Dertmen bir gunahkargha ,
Mingini élip chatsa .
Bu alem zimistanliq ,
Boldi bir göristanliq .
Göristanda ötermu ,
Bexti qara qeshqerlik...
. . . . . .
Séyit axun, Séyit gangngung ,
Yurttin raziliq aldi .
Harwimu qomushbaziri *
Yénigha bérip qaldi .
At! didi Séyit gangngung
Harwidin töwen sekrep:
At jallat! udullap at ! !
Yürekke üdül chenlep .
Chéqir közlük bir jallat ,
Miltiqini rasa betlep ,
Séyit gangngungning aldida ,
Turdi közige tenglep .
Arqa yaqtin jing jallat ,
Derhal tepkini basti .
Pistan chéqip miltiqi ,
Özi yiqilip yatti .
Ikkinchi ret atqan oq ,
Kélip tegdi taghaqqa .
Séyit axun didi shu dem ,
Miltiq atqan jallatqa :
Méni atsang ustang at ,
Naustaq yéqin kelme .
Sol köksümni chenlep at ,
Ja ustang yéqin kelme...
Me, heqqingni aq tengge
Didi sözini bashlap .
Bir serlik kümüsh pulni ,
Jallat aldigha tashlap .
Jallat aldi yachenni
Chishlirini hinggaytip .
Telepke muwapiq u ,
Üch mangdam kéyin qaytip .
. . . . . .
Séyit axun Séyit gangngung ,
Tik turar idi süzlep .
Madaxu digen jallat ,
Atti jayini közlep .
Yette pay oq tekkende ,
Igiz chinar yiqildi .
Heywet bilen güldürlep ,
Kükte chaqmaq chéqildi . . .
Qeshqer asmini boylap ,
Uchmighan bügün kepter ,
Sim - sim töküler yamghur ,
Bulutlar kézer kökte .
Qaghilar qaqildaydu ,
Sépildiki poteyde .
Bizge shepqet barmikin ,
Shiyen'gen bilen doteyde ? !
Dotey bilen shiyen'genning ,
Ichkenliri qan boldi .
Qeshqerlikning köz yéshi ,
Sel bilen qiyan boldi .
Shiyen'gen bilen doteyning ,
Kimligi ayan boldi .
Dert tolghan yьreklerdin ,
Bu sцzler bayan boldi .
Séyit axun, Séyit gangngung ,
Jénidin juda boldi .
Ezizane qeshqerning
Shungqari ada boldi .
. . . . . .
Séyit axun ölüp ketti ,
Tupraqqa kirip ketti .
Bu alem - musibettin
Yürekke xun tolup ketti .
Chaldi chakichak qeshqer ,
Mong tolghan rawabini .
Ayem künliri kelse
Terk etmey tawabini .
Mongluq qewrige sürkep ,
Baghrining kawabini .
Oghligha dua eylep ,
Yollighay sawabini .
Ölmisek ichermiz dep ,
Tang wesli sharabini .
Mana emdi toluq tügidi .

Izahatlar :
( 1 ) kozichi yarbishi __ tümen deryasining sherqi jenup léwige jaylashqan mehelle ismi .
( 2 ) Töshük derwaza __ qeshqer sherqi derwazining ismi .
( 3 ) Sep ___ bu yerde shinxey inqilawining aldi _ keynide pütün memliket boyiche zalimlargha qarshi quulghan gélawxuy teshkilatining qeshqerdiki shöbisi nezerde tutulidu .
( 4 ) Ma titey __ 1911 _ yilidin 1932 _ yilghiche qeshqerde hökümranliq qilghan fashist herbi emeldar, esli ismi ma pushing .
( 5 ) Gélawxuy hashim __ yekenlik mahir chambashchi bolup, u gélawxuygha qatniship, Yeken, Qeshqer etrapida dangq chiqarghan. Uni kishiler gélawxuy hashim dep atighan .
( 6 ) Qarigha __ beshkiremde hezret yol ayrilishidiki bir jayning ismi .
( 7 ) Qomush baziri __ jay ismi .

Menbe : uyghur xelq dastanliri .

 
Форум * Munber » Ezimetler - Персоны » Ataqliq uyghurlar » Séyit Nochi (Tarixiy dastan)
  • Страница 1 из 1
  • 1
Поиск:

Copyright MyCorp © 2006 Сайт управляется системой uCoz