Ezerbeyjandiki ilmiy muhakime yighinida uyghurlargha alahide orun bérildi 10-Ayning 17-kunidin 19-kunigiche ezerbeyjanning paytexti baku shehiride ' turklerning ortaq ötmüshidin kélechikige` mawzuluq ilmiy muhakime yighini ötküzülgen. Bu yighin'gha gérmaniye, türkiye, qazaqistan, turkmenistan we polsha qatarliq döletlerdin kelgen türkologlar we folklorshunaslar qatnashqan. Bu ilmiy muhakime yighinida ezerbeyjan dölet uniwérsitéti oqutquchisi mustafa wugar ömeroghlu uyghur turkliride noruz namliq maqalisini oqughan. Bu maqale yighinda qattiq talash - tartishqa yol achqan.
Biz bu ilmiy muhakime yighini shundaqla mustafa wugar ömeroghluning uyghurlar heqqide élip bériwatqan tetqiqatliri heqqide tepsiliy melumat élish uchun u kishi bilen söhbet élip barduq.
Hörmetlik mustafa wugar ömeroghlu ependim ezerbeyjanda ötkuzulgen bu qétimqi ilmiy muhakime yighini heqqide qisqiche melumat bersingiz qandaq?
10-Ayning 17-kunidin 19-kunigiche ezerbeyjanning baku shehiride turklerning ortaq ötmushidin kélechikige mawzuluq ilmiy muhakime yighini ötkuzuldi. Bu yighin'gha gérmaniye, türkiye, qazaqistan, turkmenistan we polsha qatarliq döletlerdin kelgen turkologlar we folklorshunaslar qatnashti. Bularning ichide tonulghan meshhur turki'ologlarmu bar. Men bu yighinda uyghurlar heqqide söz qildim, méning sözum konfirans ehlining qattiq diqqet étibarini qozghidi.
Hörmetlik wugar ömeroghlu ependi bu ilmiy muhakime yighinida uyghurlar heqqide sözlepsiz, néme témida sözlidingiz?
`Uyghur turkliride noruz en'enisi` namliq ilmiy maqalemni oqudum. Hemmeylen'ge 15 minuttin sözlesh heqqi bérilgen bolsimu, men uyghur turkliride noruz en'enisining kélip chiqishi qatarliq mesiler üstide toxtaldim, bu téma yighinda qattiq talash - tartish kelturup chiqardi. Shunga manga 52 minut waqit bérildi. Men uyghur folklori bilen ezerbeyjan folklorini bir - birige sélishturup chiqtim. Yighin nahayiti yaxshi ötti. Men maqalemde uyghurlardiki noruzning miladidin burundin bugün'giche dawamliq qutluqlinip kelgenlikini anglattim.
Undaqta ezerbeyjanliqlardiki noruz bilen uyghurlar arisidiki noruz otturisida qandaq ortaqliqlar bar?
Men eslide gherbiy ezerbeyjanda tughulghan. 18-20 Yildin béri bakuda turuwatimen. Men tughulghan yerde uyghurlardikige oxshash meshrep bar. Oghlaq tartishish, koyza tansi dégen'ge oxshash en'enilermu bar. Bularning hemmisi uyghurlar bilen ezerbeyjanliqlarning qérindash ikenlikini körsitip béridu.
: Bu xil ilmiy muhakime yighinlirigha putun turkiy milletlerdin tetqiqatchilar qatnishidu, sizche bu xil yighinlarning ehmiyiti néme?
Ezerbeyjanliqlarning 80 pirsentining uyghurlar heqqide melumati yoq. Bu xil yighinlar uzun yillar ayrim yerlerde yashighan qérindash xelqlerning öz - ara yéqinlishishi, bir - birini chüshinishi, hemkarlishishi, uyghur xelqining tarixi, folklori, bügunki weziyitini öginish uchun nahayiti chong ehmiyetke ige dep qaraymen.
: Hörmetlik wugar omeroghlu ependi siz uyghur xelq edebiyati heqqide tetqiqat élip bériwatamsiz?
He shundaq. 6 Yildin buyan uyghur edebiyati ustide tetqiqat élip bériwatimen. Uyghur maqal - temsilliri we meseller. Hazirqi zaman uyghur shé'irliri heqqide chong hejimlik bir eser teyyarlidim, xudayim buyrisa yéqinda chiqidu. Uyghurche - ezerbeyjanche, ezerbeyjanche - uyghurche bir lughetmu teyyarlidim. Hazirqi zaman uyghur edebiyati namliq 100 betlik kitab yazdim. Uyghur 12 muqami heqqidimu tetqiqat élip bériwatimen. Uyghurlar heqqide tetqiqat élip barghanda köp qéyinchiliqimiz bar.
Undaqta uyghurlarni tetqiq qilish jeryanidiki qéyinchiliqingiz néme?
Uyghurlar tetqiqati jeryanidiki qéyinchiliqimiz kitab we matériyallarning kemchil bolushi. Men dunyaning herqaysi jaylirida yashawatqan uyghurlar bilen alaqe qurup uyghurlar heqqide matériyal toplash uchun nurghun uyghurlargha xet yazdim, emma héch birisidin jawab kelmidi. Ezerbeyjanda sabiq sowét ittipaqi mezgilide moskwada we qazaqistanda neshr qilin'ghan uyghurlar heqqidiki bir qanche kitabtin bashqa eser yoq.
Shunglashqa dunyaning herqaysi jaylirida yashawatqan uyghurlarning bizler bilen alaqe ornitishini, bizni uyghurlar heqqidiki matériyallar bilen teminlishini ümid qilimen. Ezerbeyjan yéngi qurulghan musteqil turk döliti, uyghurlar bilen qérindash, bu yerdimu uyghur qérindashlirimizning tarixini, medeniytini, tilini bügunki weziyitini qérindash ezerbeyjan xelqighe anglitishimiz kérek, qérindash ezerbeyjan xelqining hésdashliqini qolgha keltürushimiz kérek. Yéqinqi yillardin béri ezerbeyjanda uyghurlar heqqide tetqiqat élip bériwatqan ziyaliylarning sani barghanséri köpeymekte.
