( Es'et Sulaymanning "Bostanliq mediniyiti we uning tarixi qismiti" namliq maqalisining 3- bapi)

Buningdin texminen 400 yüz yil ilgiri teklimakan qumluqining jenubi girwigidiki kériye bostanlighida ahalilerning nisbiti bilen bostanliqlar sighimchanlighi ottursida tengpungsizliq körülgendi . Buning bilen bir qisim ahaliler yéngi hayatliq makani izlep kériye deryasining töwen éqinigha qarap sürülüshke bashlaydu . Qurum taghlirining qarliq choqquliridin bashlinip kériye bostanlighi arqiliq teklimakanning ichkirsige qarap tinmay aqidighan kériye deryasi bu qurghaq makanning kélimatini her waqit tengshep turatti.
Kériye bostanlighi teklimakanning jenubi girwigidiki bostanliqlar bilen qumluqlar ottursidiki di'aliktik birlikning tipik körünishi idi. Kériyelikler elmisaqtin buyan yiraqtiki qarliq taghlardin éqip kélidighan derya süyini qedirlep kelgendi .Ular özliri yashawatqan makanning bir xil ichki tengpungluq halitide ikenligini, bostanliqlar bilen qumluqlarning bir - birini teqezza qilidighanlighini, shundaqla derya süyining hel qilghuch ehmiyetke ige ikenligini chongqur chüshen'gendi.
Imkaniyet bolsila bostanliq berpa qilish we yéngi hayatliq muhiti yaritish qumluq xelqining da'imliq arzusi idi. Bostanliqlarning kölimi ahalilerning nisbitini sighduralmighan haman ular sirtqa qarap aqatti we derya - taramlarning yönilishini boylap yéngi bostanliqlarni izleytti . Teklimakan girwekliridiki yultuzdek taralghan chong - kichik bostanliqlar mana mushundaq peyda bolghandi.
Buningdin 400 yil burun bir top kériyelikler mal - charwilirini heydep derya yonilishi boyiche teklimakanning ichkirsige qarap yolgha chiqti. Ularning qelbide yéngi bostanliq tépishtek buyük istek lawuldap turatti. Ular teklimakan girwigidiki eng axirqi bostanliq _ jay kentidin ayrilip uzaq ötmeyla derya yölinishini yüttürüp qoyushti. Bir xilda lomshüp aqidighan kériye deryasi bu yerge kelgende etrapqa tarilip, cheksiz qum baghrigha singip kétetti. Ularning aldida emdi ne derya, ne toghraq - yulghun, ne uchar qushlar körünmeytti. Bipayan qumluq, bir - birige min'giship ketken barxanlar we yaltirap turghan quyash nuridin bashqa hichnerse körunmeytti.
Su menbesidin ayrilishtek bir xl wehime tuyghusi ularning wujudigha ichki xatirjemsizlik salghan bolsimu , lékin ular yoldin toxtap qalmidi . Chünki ular bu qorqunushluq seperge allliqachan tewekkül qilghandi . Haman bir küni tuyuqsizla ghayiwi bostanliq köz aldida peyda bolidighandek , yipyéngi bir hayatliq makanigha qayta érishidighandek bir güzel tuyghu ularni algha ündeytti.
Ular toxtimay algha qarap méngishti, ghayet zor qum déngizini kéchip barxanlarni atlidi, qedimqi Xotenliklerge xas jahilliq we özini pida qilishtek roh bilen algha ilgirlidi. Tejribilik aqsaqalliri bilen mahir padichilirining qumgha singip ketken derya süyi haman bir jaydin sirghip chiqidu, digen qiyaslirigha sheksiz ishendi. Shunchilik mangsimu qumluq tügimidi, eksiche ademlerning sewir - taqiti tügeshke bashlidi. Ular hardi, charchidi, ussidi, özlirining qanchilik yol mangghanlighini, nege kélip qalghanlighini, emdi qandaq qilish kérekligini uqalmidi.
Tonur otidek aptap, qurghaq hawa, sürreng qumluq, payansiz chöl ularni jismani jehettinla xoritip qalmastin, belki yene rohi jehettinmu soldurdi. Ular ezeldin bunchilik ümütsizlinip baqmighandi. Ejeba, ularning qiyasi xata bolup qalghanmidu, qumgha singip ketken Kériye deryasining süyi zadi nege ketti, ata - bowilirining teklimakanning ichkirside suluq kölchekler, payansiz toghraqliqlar, köz yetküsiz qumushluqlar barmish digen riwayetliri quruq gepmidu!?...
Ular _ Kériyelik mahir charwichilar tunji qétim özlirining hayat - mamatliq tallishidin gumanlandi, bir ömür qumluq turmushidin jughlighan tejribiliridin shubhilendi. Bu payansiz qumluq alemning u chétige tutushup ketkenmidu? Hezriti Mosamu Isra'il qewmini bashlap Ken'an chollikidin chiqip Pelestin'ge yétip baralighan'ghu!? Tengri ularghimu bir chiqish yoli bermesmu?
So'allar cheksiz, jawaplar azapliq idi. Ular rehimsiz tebi'etning eng qattiq sinaqlirini qobul qilmaqta idi.
Shundaq künlerning biride _ yélinjap turghan quyash barxanlar üstige bash qoyghan, zimin shepeq nurigha chömülgen bir deqiqide _ ümüt tughuldi! Bir qush ghaqildighiniche ularning üstidin uchup aldi tereptiki barxanlar keynige ötüp ketti. Ular xoshalliqtin waqirwetti:
- Su, bostanliq, hayatliq!!!
Nimjan bolup qum döwilirige yétip qalghan kishlerning put - qollirigha jan kirdi. Ular öle - tirilishige qarimay hiliqi qush uchup ketken terepke qarap méngishti. Közlirige issiq yash keldi. Tomurlirida qanliri qayta urghidi, qelbidiki ölüm wehimisi tarap ketti. Shundaq, uchar qush sudin, bostanliqtin, hayatliqtin nishan bermekte! Qush uchup ketken yönilishke qarap mangsila ular choqum hayatliqqa érishidu... Ular qanchilik mangghanlighini bilmidi, gah yügürdi, gah ömilidi, gah domulidi...
Axir digendek yiraqtin yapyéshil bostanliq köründi!
Bu jay Teklimakandiki bir sirliq möjize idi. Kériye deryasi qumluqqa singip, yer tégide nechche yüz chaqirim sirghip aqqandin kéyin, Teklimakanning ottura jenubi qismida yer yüzige chiqqan idi. Bu yerdiki köllerde, sasliqlarda we tebiy bulaqlarda tinmay sirghip turghan sular bük - baraqsan yéshil karidor hasil qilghan idi. Toghraqliqlar nechche on kilométir da'irige sozilatti. Köz yetküsiz yulghunlar bir xilda qizirip turatti. Kichik kölcheklerde béliqlar tinimsiz piltinglaytti. Toghraqliqlarda türluk uchar qushlar sayrishatti. Otlaqlarda kiyik, jeren, yawa öchke we toshqanlar top- topi bilen xatiirjem otlap yüretti....
Ular hayat - mamatliq sinaqlardin ötüp, axiri teklimakan qoynidiki bu yéshil aralni bayqashti . Musheqqetlik uzun seper axirlashti. Bu yerdiki ténch , pinhan we xatirjem hayat ulargha quchaq achti. Ular bu yerge
<< دەريا بويى >>( Derya boyi) dep nam bérishti. Asmanni yépincha, yerni sélincha qilip turup özlirining yéngi wetinini qurushqa bashlidi. Teklimakandiki bu sirliq makanda qedimki xöten medeniyiti we uning güzel ülgiliri nahayiti tézla yiltiz tartti. Tewekkülchilik rohigha mahir ashu padichilar we ularning ishchan ewlatliri bu yerde ademler bilen haywanatlarning organik birlikidin hasil bolghan hayatliq chembiriki qurup chiqti. Zor küch bilen mal- charwilarni köpeytti. Toghraqlarni késip yéngi öylerni saldi. Qum barxanliri ottursidiki bu bostanliqni qandaq asrashni, tebi'iy muhitqa qandaq maslishishni tézla öginiwaldi.
Pütün dunya ularni we ularning bu yéngi jennitini untup kétishti . Emma , ular teklimakandiki bu tenha wetende turup dunyani we alemdiki kishlerni ésidin chiqarmidi . Ular nahayiti tézla öz jemyitining jtima'i birligini qurup chiqti . Bu jtima'i birlikte nsap , iman , exlaq we qérindashliq ademler otursidiki kishlik munasiwetning asasi qilin'ghandi. Ular özlirining jtima'i birligidiki aqsaqaligha boy sunatti, jemiyet aqsaqalimu öz jemyitidiki ezalarning hoqoqini qoghdaytti. Ular üchün emgek qilish , maddi bayliq yaritish we ewlat qaldurushtinmu buyuk buruch yoq idi. Ular buningdin 400 yil burunqi kériye xelqining medeniyiti, örüp - aditi we jtima'i exlaq mizanlirini bu yerge élip kelgendi , shundaqla bularni özlirining sadda we sap qarashliri arqiliq rawajlandurghandi . Ularning pütkül ijtima'i birligide bir xil sap halettiki exlaqi mizan we sheri'et pirinsipliri hökümran orunda turatti. Ular ezeldinla oghriliq , nepsaniyetchilik , zalimliq , yalghanchiliq, hesetxorluq qatarliq nachar qilmishlarni bilmeytti. Ademler ara wapadarliq, raschilliq, nomus, ghoror we öz ara yardem bérishni eng güzel kishlik pezilet dep qaraytti. Zamaniwi jemiyettiki bash- axiri yoq ziddiyetler, bash qétimchiliqlar, ademler ara saxta munasiwetler bu yerde zadila mewjüt emes idi. Shunga ular addi kepilerde yétip, ay dalilarda tönep , japaliq turmush kechürgini bilen özlirini da'im erkin, xoshal we xatirjem sézetti. Tebi'i haywanlarning göshlirini, dora ösümlüklerni, ximyiwi terkiwi bolmighan ishqarsiz mehsulatlarni sitimal qilghachqa, ular nahayiti saghlam we bestlik idi. Uzun ömür köretti. 100 Yashtin uzun ömür körgenler köp salmaqni igelleytti. Ularning zor köpchiligi goya tughma tiwiplardek adem bedini we rohi dunyasining tebi'et ikologiyisi bilen bolghan ichki birlikni ajayip obdan chüshinetti. Kélimatning issiq- soghoqlighi, tebi'etning haliti we tebi'i ösümlüklerning shipaliq roli arqiliq özlirining mizaj - xilitlirini qandaq tengsheshni, ichki késelliklerge qandaq taqabil turushni, shundaqla adem bilen tebi'etning garmonik birligini qandaq saqlashni téximu obdan biletti.
Ularning japaliq perwish qilishi arqisida bu bostanliqta san - sanaqsiz mal- charwilar topi hasil bolghandi. Ularning hichqaysisi özlirining zadi qanchilik mal - charwisi barlighini bilmeytti. Ular ezeldin mal - charwilarni sanap körüshke adetlenmigendi. Bu yerde baj - séliq, alwang - hashar, buyruq, jerimane digenler mewjut emes idi. Ularni hichkim hichnimige mejborlimaytti, belki ular hemme ishta angliq, mes'oliyetchan idi. Chonglar hörmetke, kichikler izzetke sazawer idi. Ularning hemmisde küchlük jama'etchilik éngi mewjut idi. Ömlük - ittipaqliqni we omumning menpe'etini hemmidin üstün orun'gha qoyatti.
Ular ziminni söyetti, tebi'etke hörmet qilatti, su menbelirini qedirleytti. Her bir tamche suning ular üchün qanchilik qimmetke ige ikenligini obdan chüshinetti. Her bir tüp toghraqning qanchilik qumni tizginlep turidighanlighinimu yaxshi biletti. Ular bu ziminning yarilishtinla bir xil ichi tengpungluqqa ige ikenligini, alemdiki jimi shey'ilerning bir - biri bilen zich munasiwette turidighanliqini, tagh, derya, qumluq, bostanliq we gül - giyahlarning öz - ara organik birlikte mewjut bolup turidighanlighini chongqur derijide his qilghandi. Shunglashqa ular özlirini tebi'etning bir qismi, ziminning qoghdughuchisi, bostanliqlarning xojayini dep qaraytti.
Shundaq qilip, künler aylarni, aylar yillarni qoghlap ötiwerdi. Teklimakan chölining chongqur qatlimigha yoshurun'ghan bu tenha bostanliq jahan özgirishliridin bixewer halda öz muqami boyiche kétiwerdi. Bu yerdiki ademlermu ewlatmu - ewlat yashap keldi. Dunya ular üchün 400 yil burun qandaq halette bolsa, hazir hem shundaq idi. Cheklik da'irdiki bostanliq we uning etrapidiki bipayan qumluq, uning üstini yépip turghan asman gümbizi... Mana bular ularning dunyasi idi.
400 Yüz yildin buyan dunyada talay özgürüshler yüz berdi. Insaniyet yéngi déngiz medeniyitini yaritip, sana'et dewrige kirip keldi, Amréka qit'esi bayqaldi. Mustemlikichilik dewri axirliship, sheriqtiki köpligen ellerde milli azadliq küreshliri ghelibe qildi. Öktebir inqilabi partilidi, ikki qétimliq dunya urushi yüz berdi, insaniyet muweppeqiyetlik ay sharigha chiqti... Wahalenki, Teklimakandiki bu tenha aralda yashap kelgen ashu kishiler yuqurqi weqelerning hichqaysisini uqmaytti. Ular hetta öz etrapidiki Teklimakan girwekliride nechche yuz yildin buyan qanchilighan qismetlerning yüz bergenligini, bir qanchilighan hökümranlarning texitke chiqip, yene birqanchilirining ghulighanlighini, maxusen eskerlirining Xotendiki zorluq - zombuliqlirini, yer islahati, kopiratsiyeleshtürüsh, chong sekrep ilgirlesh, medeniyet zor iqilabi, digen namlardiki debdebilik siyasi sho'arlarni uqmaytti.
Ular _ tebi'et bilen bir gewde bolup ketken ashu aqköngül kishiler teklimakanning ichkirsidiki xilwet bostanliqta yéqinqi zamanning 400 yilini ene shundaq ötküzgendi. Ular ichki asiyaning Tarim oymanlighigha dümlen'gen tindurma medeniyetni öz rétimi bilen saqlap kelgendi. Bostanliq xeliqlirining, téximu toghrisi Xoten xelqining 400 yildin burunqi örüp - adetliri , eqide - odumliri we güzel exlaqlirini dawamlashturup kelgendi . Ularning turmushida , rohi dunyasida zamaniwi jemiyettin ebedi tapqili bolmaydighan güzel nersiler bar idi . Ularning wujudida yiraq ötmushke tutushup ketken bir chongqurluq , tiniq samagha tutushup ketken bir pakliq hemde hayat güzelligi bilen jipsiliship ketken sapliq ekis étip turatti . Ularning turmush usuli , ijtima'i birligi , dini qarishi , til alahidiligi pisxik dunyasi qedimqi tarim medeniyitining tixi tamamen özgürüp ketmigen ottura esir halitige wekillik qilatti . Bu yerdin insaniyet hayatining eng güzel roh ewrishkilirini tapqili bolatti .
Qisqisi, bu jay teklimakandiki tebi'i foliklor muziyi idi. Bu yerge hazirqi zaman medeniyitining közni qamashturidighan yaltiraqlirimu, bazar igiligining payda we menpe'etni qoghlushidighan choqan - sörenlirimu, bugünki ademlerning ziddiyetke, riqabetke tolghan soghoq munasiwetlirimu yétip barmighandi. Ular özlirining bu xilwet jennitide teklimakanni quchaqlap 400 yil pinhan yashighandi. Ular özlirining ashu arilida turup putun dunyani we insanlarni özlirige oxshash dep tesewwur qilghandi. Dunyaning qanchilik derijide yatliship ketkenligini xiyallirighimu keltürmigendi. Ular dunya ghayet zor özgirishlerge tolghan yéqinqi zaman tarixida, teklimakandiki "es'habul kehf " te riwayetlik 400 yilini ene shundaq ötküzgendi.
Ular bu yerde zadi qanchilik yashighanlighini éniq bilmeytti. Peqet éside ata - bowiliridin anglighan Kériye bostanlighi heqqidiki ghuwa xatirlirila saqlinip qalghandi. Tuyuqsiz bir küni bu yerning riwayetlik tarixi buzup tashlandi. Medeniyetlik dunyaning ashu ademliri bu aralni axir bayqap qaldi. Bu del xx esirning axirqi charigi idi!
Shundaq qilip, Teklimakandiki tebi'i hayatliq arili _ derya boyi axir
"bayqaldi". Medeniyetlik jemiyetning ademliri shölgeylirini éqitip, chishlirini bilep, közlirini qizartip bu yerge yopurulup kilishti , dunyada téxi özliri bilmeydighan bundaq yaxshi jayning barliqidin heyran bolushti .
Derya boyidiki bu sadda xeliqlermu 400 yildin kéyin körgen bu tunji ademlerdin cheksiz hayajanlandi. Ich - ichidin xoshal bulushti, dunyaning, insaniyetning özlirini untup qalmighanlighidin qattiq tesirlendi. Ular bu yéngi méhmanlarni eng yaxshi nersiliri bilen kütiwaldi. Ulargha égilip turup éhtiram bildürdi. Özlirining uzaq zamanlardin buyan ademlerge qanchilik teshna bolghanliqlirini, ademlersiz bu dunyaning jimi güzelligini yoqitidighanlighini iz'har qilishti…
Epsuski, bu yéngi méhmanlarning oylaydighini pütünley bashqa nersiler idi. Ular özlirini qizghinliq bilen kütiwalghan bu sahipxanlarning ajayip saddiliqidin, aq köngüllikidin ichide külüshmekte idi ularning temlik kawaplirini, qérin'gha qachilap qoqasta pishurghan alahide gösh ta'amlirini, özgiche kömechlirini achközlük bilen yep turup ulardin qandaq paydilarni ündürwilishning chotini soqushmaqta idi…
Ular bu yerde yetküche méhman bulushti, yidi, ichti, xuddi Amrika quruqlighigha tunji qétim yétip barghan "may güli" namliq yelkenlik kémidiki aq tenlikler aq köngül indi'anlarning németlirini qandaq ishtiha bilen yigen bolsa, ularmu derya boyiliqlarning nersilirini shundaq ishtiha bilen yiyishti, etrapqa toymay béqishti. Bu yerning otlaqlirini, köllirni, toghraq, yulghunlirini, qoy padilirini yawayi haywanlirini, chirayliq qizlirini qandaq qilip qolgha keltürüshning koyida garang bolushti. Shundin bashlap, bu yerning derwazisi échiwitildi, hiliqi tunji méhmanlar téximu köp méhmanlarni bashlap kélishti. Türküm - türküm yat ademler qayaqlardindu peyda bulushqa bashlidi. Ular bu yerdiki ademlerdin bir munche "mejboriyetlerni ada qilish" kérekligi heqqide ular zadila anglap baqmighan geplerni qilishti. Uzun ötmeyla bu yerge gükirep mashinlar yétip kilishti. Tömür qalpaq kiygen birmunchilighan kishiler namelup bir suyuqluqni izleshke bashlidi. Bir ochum kishiler yéziliq hökümet, ashliq ponkiti, mektep, doxturxana, mal doxturluq ponkiti, radi'o uzuli, soda dukini digendek ghelite namlar bilen atalghan qurulushlarni silishqa bashlidi. Ular ezeldin palta tigip baqmighan toghraqlarni késishti, otlaqlarni buzushti, ademlerdin zadila ürküp baqmighan jeren we toshqanlarni qalaymaqan owlashti. "Toshqan zediki" dep atalghan qimmetlik dora ösümlüklerni bir - birlep yulup kétishti... Bu ishlarning hemmisi shunchilik tuyuqsiz yüz bergen idi. Derya boyidiki bu qedimi xeliq köz aldidiki bu özgürüshlerdin hang - tang bolghan halda süküt ichide qarap turishti. Ular qanche qilipmu bu rehimsiz ri'alliqni öz tesewwurigha sighduralmidi. Özliri bilen sirtqi dunya ottursidiki ariliqning shunchilik chongiyip ketkenligige heyran boldi. Ular ezeldin derya boyidiki ahalilerning zadi qanchilik ikenligini sanap baqmighandi hem sanap béqishnimu oylimighandi. Emma bu yerge kelgen kishiler ularning 800yüzdin artuq nopusqa ige ikenligini iniqlap chiqishti hemde her bir kishining royxétini turghuzdi, emdi bu yerde ular ezeldin körüp baqmighan yighinlar, yighilishlar, shu'ar - chaqiriqlar, buyruq - petiwalar, alwang - hasharlar peyda bolushqa bashlidi. Ularning xatirjem, tinich we dexlisiz turmushi buzuldi. Ularning qedimdin buyan dawamliship kelgen ijtima'i birligi we turmush usuli asta - asta xirisqa uchridi. Ilgiri ularni pütün dunyadin ayrip turghan 230 kilométirliq chong qumluq emdilikte hichqanche tosalghu bulup qalalmighandi.
Teklimakan qoynidiki bu sirliq bostanliq ene shundaq bayqaldi, hazirqi zamanning medeniyetlik ademliri bu tenha aralning riwayetlik ötmüshini ene shundaq axirlashturdi. 400 yil öz aldigha yashap kelgen, dunya teripidin tashliwétilgen bu ademler ene shu pinhan kechürmishler bilen hazirqi zaman'gha qaytip keldi.
Aridin hesh - pesh digüche on nechche yil ötüp ketti, hazirqi zaman medeniyitining toxtawsiz qedimi derya boyining qedimi en'enilirige bay séhri küchini xoritip bardi, bu yerge kélidighan ademler köpeygenséri békik halettiki qedimqi medeniyet chembirikimu barghanséri tariyip bardi. Ademler özliri bilen bille medeniyetlik dunyaning xilmu - xil zamaniwi baktiryelirini bu yerge ilip kélishti…
Shundaq, quyuq riwayetke pürken'gen ötmüsh ghayip boldi. Xuddi alem kémisning ay sharigha qonishi insaniyetning nechche ming yillardin buyanqi ay heqqidiki güzel epsane - riwayetlirining séhri küchini yoqitiwetkinidek, hazirqi zaman ademlirining derya boyigha yopurlup bérishi we bu yerni qayta qurushimu bu jayning medeniyet sayahitidiki alahide tartish küchini berbat qildi. Qedimqi parlaq tarim medeniyitining teklimakandiki bu janliq köznigi hazirqi zaman medeniyitining küchlük zerbisi astida ene shundaq ghayip boldi…
Emdilikte derya boyidiki bu aqköngül kishilerning qimmet qarishida jiddi özgürüsh yüz bérishke bashlidi. Ular özlirining teklimakandiki jennitining ebedi ghayip bolghanliqini, öz jemyitining berbat bolghanliqini, shundaqla ilgiri könükken turmush usulining kelmeske ketkenligini chongqur his qildi. Adem, hayat, dunya, eqide, exlaq digen uqumlarning eslidiki menisidin gumanlandi. Shexsiyetchilikning ashu rehimsiz toqunushta qandaq tiragidiyelerni keltürüp chiqirwatqanlighini bashqidin chüshendi. Derya boyi özining eslidiki tebi'i halitidin mehrum boldi. Teklimakandiki tebi'i étnografiye muziyi buzulushqa bashlidi.
400 yüz yildin buyan qulup sélinmighan öylerge qulup sélindighan boldi. Ademler bir - birige guman bilen qaraydighan, ish - herkette éhtiyatchanliq qilidighan, kishlik munasiwette shexsi menpe'etni oylaydighan bulushti. 400 yildin buyan adem didarini séghinip kelgen bu kishiler emdilikte ayighi üzülmey kéliwatqan ademlerdin bizar bulushqa bashlidi. Sirttin kelgen ademler özliri bilen bille tamaka, neshe, haraq we bashqa ghidiqlughuchi ichimliklerni bu yerge ilip kélidighan boldi. Bayliq izdügüchilerning ayaq izliri tegmign jaylar az qaldi, ösümlükler, ormanlar, yawayi haywanlar, uchar qushlar, qoy - padilar xorashqa bashlidi. Medeniyetlik dunyaning turmush riqabiti we ichki wehimisi asts - asta bu yergimu yétip keldi… Shundaq qilip Teklimakandiki bu medeniyet köznigi qandaq tuyuqsiz bayqalghan bolsa, shundaq tuyuqsizla berbat bolushqa bashlidi. Qedimqi Kériyeliklerning derya boyidiki 400 yilliq riwayetlik hayati menggü bir chüsh bolup qaldi. Teklimakandiki qanchilighan bostanliqlar we qedimi sheher - qel'eler qandaqlarche qum déngizi astida qaldi? Bostanliqlar kölimi qandaq qilip barghanséri tariyip ketti? Derya suliri nime üchün aziyip, köller qurup ketti? Kélimat nimishqa qurghaqliship nechche yüz kilométirliq tebi'i toghraqliqlar weyran qilindi?... Aytmatof toghra éytidu: Bügünki künde yüz bérish éhtimali bolghan qiyamet we ékologiye tiragidiyeliri dini kitaplarda éytilghandek Xudaning ghezipidin emes, belki ademlerning özliri teripidin keltürüp chiqirilidu! Zimin eslidinla bir xil ichki tenepungluqta yaritilghan, tebi'et ezeldinla jimi mewjudatlar bilen garmonik birlik hasil qilghan, mana mushu tengpungluqni medeniyet uqumining igisi bolghan insanlar öz qoli bilen buzdi, qedimqi Tarim medeniyitining bir köznigi bolghan derya boyining bayqilishi we nahayiti téz waqit ichide medeniyet ékologiyesining buzulishi bizge yéngidin yéngi wehimilerni his qildurmaqta. Shundaq, Tarim bizning animiz, biz bu méhriban anidin tughulghan, uning köksidin aq süt émip chong bolghan, uning elley naxshisini anglap hayat güzelligini his qilghan, uning baghrigha tinip ketken medeniyet tindurmisidin ozuq alghan. Bügünki kün'ge kelgnde bu méhriban ana zaman riyazetliridin charchidi, jismi xoridi, chachlirigha aq kirdi, ichki énirgiyesi xoridi, u heqiqetenmu köp musheqqetlerni chekti. U yéngi hayati küchke muhtaj! Biz uni perzentlik muhebbitimiz bilen asrayli we menggü söyeyli!...

Aptorning << تارىم قوۋۇقى چېكىلگەندە >>( Tarim qowuqi chékilgende ) namliq kitabidin élindi.

© http://www.aqqush.com/bbs/read.php?tid=845