|
Уйғур қизи Назугум
Уйғур хәлқиниң сөйүмлүк пәрзәнти Назугум 19 - әсирниң башлирида йашап өткән атақлиқ хәлқ қәһримани вә шаирәдур. У Қәшқәрдә туғулуп, кичик чағлиридин башлапла әқиллиқ, зерәк, ирадилик қиз болуп өсиду. Өз атисиниң көңүл бөлүши нәтиҗисидә уқумушлуқ, билимлик болуп йетишиду. Өзиниң гүзәллиги, әхлақий пәзилити вә әтраплиқ билими арқилиқ хәлқ арисида « Назугум » дегән муһәббәтлик нам билән атилиду. Шаир молла Билалниң Назугум һәққидә : «....бу Назугум киз молла айал еди, өзи илбағдәк өңлүк, қара көз, қара қаш, назук бәдәнлик болған үчүн Қәшқәр хәлқи « Назугум» дәп ат қойған еди » ( Назугум қиссисидин ) дәп йезишиму бекар әмәс еди.
1826 - йили хәлқиниң чиң ханданлиқи истибдатиға қарши қозғилиңи партлиғанда, әҗдатларниң қәһриманлиқ пәзилитини өзигә сиңдүргән Назугум бир тәрәптин қолиға қорал елип, дүшмәнләр билән тиғму - тиғ җәң қилған болса, йәнә бир тәрәптин өзиниң җәңгивар нахша - қошақлири арқилиқ қозғилаңчиларниң күрәш ирадисигә илһам бериду. Назугумниң бу қетимқи қозғилаңға мәрданилик билән атлинип, әрләр билән бир сәптә туруп җәң қилиши һәргизму тасадипий әмәс еди, чүнки чиң сулалиси һөкүмранлириниң мислисиз зулими, қанлиқ қирғинчилиқидин җақ тойған хәлқ « йә өлүм, йә көрүм » дәп күрәшкә атланғанда, хәлиқ билән бир қатарда азаблиқ тәқдиргә йолуққан бизниң шаирәмизму, өзиниң әркинлик йолини әнә шу хәлиқ сепидә көргән иди.
Қорал күчи нисбитидә үстүн орунда болған чиң сулалиси бу қетимқи хәлиқ қозғилиңини дәһшәтлик һалда башқурғанда, Назугум әсир қилинип, он миңлиған гунаһсиз қериндашлири билән бирликтә Илиға сүргүн қилиниду. У сүргүн җәрйанида башқа тутқунларға охшаш чиң сулалиси чериклириниң қан темип турған қиличи астида, мислисиз җәбир - зулумларни, адәм балиси көрмигән хорлуқларни баштин кәчүриду. Ахир өзи билән биргә тутқун қилинған акиси Абдулла Хоҗа билән булҗар қилинған йар бешида мәслиһәтлишип, Йултуздин Ғулҗа тәрәпкә қарап қачиду.
Назугум тутқунлуқтин қачқандин кейин, бирнәччә күн қомушлуқларда, орманларда йошурунуп күн өткүзиду. Бу җәрйанида, у өзиниң киндик қени төкүлгән сөйүмлүк дийарини, меһрибан уруқ - туққанлирини бәкму сеғиниду. Назугум қечип 12 күн болғанда, йәнә чиң сулалиси чериклириниң қолиға чүшүп қалиду. Нәтиҗидә чиң сулалиси әмәлдарлири тәрипидин бир солун әмәлдариға мәҗбурий хотунлуққа берилиду. Өзиниң миллий ғурури, пак виҗдани, иппәт - номусини һәммидин әла билгән Назугум шу күни хәнҗәр билән солун әмәлдариниң бешини тенидин җуда қилип, қечип кетиду. Бу әһвал чиң әмәлдарлирини сарасимигә салиду. Назугум шу қачқанчә алтә айчә вақит җаңгларда мөкүп йүрүп һайат кәчүриду.
Жаллатлар кечә - күндүзләп ахтуруп, ахири Назугумни тутувалиду вә уни пут - қоллирини кишәнләп түрмигә ташлайду. Назугум түрмидиму қәһриман уйғур қизлириниң батурлуқ җасаритини ипадиләп, дүшмәнниң түрлүк қийин - қистақлири вә өлүм хәвпи алдида қилчиму тиз пүкмәйду. Йәнила өзиниң йалқунлуқ қошақлири арқилиқ залимларниң вәһшилигини ғәзәб билән әйипләйду, уларниң йиргинишлик әпти - бәширисини ечип ташлайду, җаллат қолидин қутулуп, әркинликкә тәлпүниду. Бирақ, шаирәниң бу арзуси арзу петичә қалди. Униңға дүшмән қолидин қутулуп чиқиш йәнә нәсиб болмиди. Назугум түрмигә ташлинип бирнәччә айдин кейин җаллатлар тәрипидин чепип ташлиниду. Шундақ қилип, бу әрксөйәр җәңчи шаирә әҗдадлиримизниң дүшмәнниң кишән - зәнҗирлири, түрмә - зинданлири вә қатиллиқ тиғлири алдидиму баш әгмәйдиған шанлиқ әнәнисигә варислиқ қилип, батурларчә вапат болиду. Мәрданә вә җәңгивар һайати арқилиқ хәлқимиз қәлбидә мәңгү орун алған сөйүмлүк шаирә Назугумниң бизгә қалдуруп кәткән қошақлири униң күрәш ичидә өткән йашлиқ өмриниң гүзәл нәзми хатирисидур.
© http://www.uyghuramerican.org/ |
|
